Istoričar Vukota Vukotić je za Pobjedu kazao da se radi o upornom i konstantnom insistiranju na jednoj zabludi: Vidimo da TO Podgorica ne može ili ne smije da se odrekne Crkve Srbije, koja forsira narativ o tzv. Nemanjinom gradu. Pogrešno protumačeno žitije Svetog Simeona, od njegovih sinova, što je i dokazano uporednom analizom tekstova, iznjedrilo je tezu o Nemanjinom rođenju u Ribnici, tvrdi Vukotić
Foto: Piter Marubi – Tvrđava Depedogen u Staroj Varoši – Podgorica
Objava Turističke organizacije Podgorica, kojom se najavljuje putovanje kroz istorijski vremeplov Podgorice, juče je izazvala brojne polemike u javnosti, jer se među lokalitetima koji će se obilaziti 20. i 21. septembra nalazi i Tvrđava Ribnica iz osmanskog perioda iz 15. vijeka.
Taj naziv je u posljednje vrijeme dobio i jednu drugu dimenziju, jer su učestali pokušaji da se to utvrđenje pripiše dinastiji Nemanjića, iako je rodonačelnik te dinastije rođen oko 1113. godine, mnogo prije nego što je tvrđava izgrađena.
Još šezdesetih godina prošlog vijeka dr Pavle Mijović je radio istraživanja na tom lokalitetu, koja su nedvosmisleno pokazala da su 1474. godine Turci Osmanlije, na ušću Ribnice u Moraču, počeli da grade tvrđavu, koja je građena tri do četiri godine.
Tu tvrđavu su Turci nazvali Depedogen, što bi moglo da se prevede kao – Onaj koji tuče sa brda – što je sasvim odgovarajući naziv za jednu tvrđavu.
Istraživanja su pokazala da ispod temelja nema ostataka gradnje ranijih utvrđenja ili bilo kakvih objekata.
Izdavački poduhvat i precizna analiza
O ovoj osmanskoj tvrđavi, koja se originalno nazivala Tvrđava Depedogen – osmanska fortifikacija na ušću Ribnice u Moraču, detaljno je pisao Radojica Rašo Pavićević u knjizi „Kale – tvrđave Osmanskog carstva u Crnoj Gori“. Ovo kapitalno djelo, u izdanju Nove Pobjede i dobitnik nagrade za izdavački poduhvat godine na Međunarodnom sajmu knjiga u Podgorici, rezultat je višegodišnjeg rada u arhivima Balkana i Istanbula, iscrpnih terenskih istraživanja i precizne analize teško dostupnih istorijskih izvora.
FOTO: I. Božović
Autor je došao do podataka da Depedogen (poznata i kao Stara tvrđava Podgorice) predstavlja jednu od najznačajnijih osmanskih fortifikacija na prostoru današnje Crne Gore. Nalazila se na ušću Ribnice u Moraču, gdje je formirano jezgro savremenog grada Podgorice. Tvrđava je služila kao vojno-administrativni centar osmanske vlasti u ovom dijelu Sandžaka, a podignuta je na ostacima ranijih utvrđenja, što je bila česta praksa Osmanskog carstva radi brzog učvršćivanja kontrole nad osvojenim prostorima.
Ipak, u zvaničnoj dokumentaciji države, ova tvrđava nije upisana kao Depedogen, već kao Tvrđava Ribnica, o čemu svjedoči i dokument – Rješenje o stavljanju pod zaštitu br. 310 od 23. 4. 1960. godine – čime je izbrisano originalno ime Depedogen, što je kasnije otvorilo vrata za brojne manipulacije.
Insistiranje na zabludama
Istoričar Vukota Vukotić je za Pobjedu kazao da se radi o upornom i konstantnom insistiranju na jednoj zabludi:
– Vidimo da TO Podgorica ne može ili ne smije da se odrekne Crkve Srbije, koja forsira narativ o tzv. Nemanjinom gradu. Pogrešno protumačeno žitije Svetog Simeona, od njegovih sinova, što je i dokazano uporednom analizom tekstova, iznjedrilo je tezu o Nemanjinom rođenju u Ribnici. Romantičarska istoriografija to je poistovjetila s Podgoricom. Međutim, to je potpuno pogrešno tumačenje. Još je jugoslovenska istoriografija razlučila da Ribnica ne može biti identična sa Podgoricom – rekao je on.
On podsjeća da je u svojim istraživanjima dr Pavle Mijović dokazao da nema starijeg sloja od XV vijeka na ušću Ribnice u Moraču:
– Zato je svako dalje insistiranje na ovom narativu „Nemanjinog rodnog grada“ štetno i opasno po društvo. Na taj način želi se, mimo ikakvih dokaza, nametnuti jedan iskrivljeni narativ kako bi se pokazalo da je neko jači od države i nauke – naglasio je Vukotić.
Politički uplivi u istoriju
I pored istorijskih činjenica, političari koji pripadaju srpskom dijelu političkog spektra podgrijavaju narativ da je ovo važan stub i pokazatelj „srpstva“ i tradicije srpske dinastije Nemanjić u Crnoj Gori. U predizbornim kampanjama, tvrđava je često korišćena kao objekat iskazivanja takvih ambicija. Tako je 2023. godine održan Festival omladinske kulture „Nemanjin grad“.
Festival je otvorila predsjednica Skupštine glavnog grada Podgorice Jelena Borovinić-Bojović, koja je u svom govoru vrlo direktno istakla sve ciljeve manifestacije, kao što su „njegovanje tradicije i nasljeđa naših predaka“. Takođe je „podsjetila“ da je Ribnica mjesto rođenja Stefana Nemanje, te diskretno najavila i spomenik rodonačelniku dinastije Nemanjića.
Tokom predizbornih kampanja, poslanici nekadašnjeg Demokratskog fronta najavljivali su podizanje crkve na mjestu na kojem se nalazi tvrđava, u slavu Nemanjića.
Predsjednik Skupštine Andrija Mandić je u prošlogodišnjoj čestitki povodom Dana Podgorice napisao da njena istorija – počev od čuvenog rimskog municipijuma Duklje, preko Ribnice koja je „iznjedrila“ Stefana Nemanju, rodonačelnika dinastije Nemanjića, i samim tim dugi niz, i dan-danas poznata kao Nemanjin grad – svjedoči o snazi i postojanosti njenih građana.
Zamršeni tragovi
Vezivanje Stefana Nemanje za Ribnicu, pa na kraju i za „Nemanjićevu tvrđavu“ ili obalu, potiče od činjenice da je Stefan Prvovenčani zapisao 1216. godine, u „Žitiju Stefana Nemanje“, da se rodio u Zeti, u mjestu zvanom Ribnica. Međutim, istorijski i arheološki izvori ne ukazuju na to da je tada na tom lokalitetu postojala neka tvrđava ili grad. Postoje i istorijski izvori koji navode da je rođen u Spužu.
Prije nekoliko godina, rekao je Danilo Burzan za Pobjedu, SPC je kupila dvije kuće pored ostataka turske tvrđave na Ribnici i preuredila ih u „Duhovni centar Sveti Simeon Mirotočivi“, koji je potom postao istoimeni manastir, a tamošnja ulica Predgrad preimenovana je u Ulicu Nemanjića.
– Tako se „piše“ nova istorija. Ispred toga manastira SPC je podigla spomenik Svetom Simeonu Mirotočivom, jednako bez zvaničnih odobrenja kao i sam manastir. Dakle, spomenik postoji, pa čudi da predsjednica Skupštine grada to ne zna. Prateći zbivanja potonjih godina, mogao bih povjerovati u nagovještaj dr Borovinić-Bojović da je „došlo vrijeme“ da se Podgorica „oduži“ Stefanu Nemanji – pa možda i svim drugim okupatorima Podgorice i Crne Gore. Ako su u utemeljivanju toga i drugih kultova ranije imali i pomoć „stare“ vlasti (a jesu!), onda im je to sada, nakon litijaške kontrarevolucije, mnogo lakše. Možda svetosavcima padne na pamet da krst postave i na neku podgoričku džamiju, kao što su i na Sahat-kulu – zaključio je Burzan.
U maju ove godine, Islamska zajednica u Crnoj Gori izrazila je negodovanje zbog idejnog rješenja revitalizacije Tvrđave Ribnica u Staroj varoši.
Uputili su dopis Glavnom gradu, koji je potpisao glavni imam Medžlisa Islamske zajednice Podgorica Džemo ef. Redžematović, a u njemu se izražava duboka zabrinutost zbog izostavljanja ključnih elemenata islamske i kulturne baštine sa ovog značajnog istorijskog lokaliteta.
U dopisu su iznijeta tri jasna zahtjeva: ispravna identifikacija lokaliteta kao Depedogen, utemeljena na istorijskim i stručnim izvorima, dok ga je Glavni grad imenovao kao Tvrđavu Ribnica; uvrštavanje džamije Mehmeda Fatiha II. sa munarom u idejno rješenje revitalizacije, na osnovu postojećih kartografskih i arhivskih podataka i odobrenje za izvođenje arheoloških istraživanja, koja bi se sprovela u saradnji sa relevantnim institucijama i pod stručnim nadzorom.
Tvrđava Ribnica / Depedogen dobila je svoj prvi integrisani virtuelni model, koji je u maju predstavljen u Narodnoj biblioteci „Radosav Ljumović“. Digitalna rekonstrukcija, izrađena na osnovu arhivskih podataka i arheoloških izvještaja, otkriva kako je monumentalna građevina nekada izgledala i postavlja temelje za njen budući konzervatorski preporod.
Islamska zajednica navodi da sadržaj objavljenog idejnog rješenja „pokazuje selektivnost u tumačenju kulturnih slojeva“ i „ignoriše postojanje džamije sultana Mehmeda Fatiha II sa munarom“, iako je njeno postojanje jasno dokumentovano u brojnim istorijskim, arhivskim i kartografskim izvorima.
– Još je ozbiljnije to što se ovakvim pristupom stvara utisak institucionalnog prećutkivanja čitavog jednog segmenta kulturno-vjerske baštine, i to na prostoru koji je bio simbol zajedničkog života i identiteta Podgorice – navodi se u dopisu.
– Dodatno, autor idejnog rješenja se u jednom dijelu poziva na poznatu sliku iz Marubijeve kolekcije, a istovremeno izostavlja sadržaje koji su na toj slici jasno prikazani – džamiju i njenu munaru, koje su ucrtane i numerisane kao objekti 9 i 10 na zvaničnom planu tvrđave. Selektivni pristup u procesu revitalizacije nudi pogrešnu sliku i nije u cilju realnog predstavljanja nekadašnjeg stanja, pa se s pravom postavlja pitanje – s kojim ciljem se revitalizacija sprovodi? – ističe se u dopisu.
Islamska zajednica podsjeća i da je u ranijem periodu podnosila zahtjev za izvođenje arheoloških istraživanja radi identifikacije temelja džamije i munare, ali taj zahtjev tada nije bio odobren.
Autorka: Jelena Martinović
Preuzeto sa: www.pobjeda.me